ЗОХИОЛЧ А.АМАРСАЙХАН: ЗАЛУУСЫГ ЭХ ОРНОО ХАЙРЛАЖ, ЭР ЦЭРГҮҮДЭЭРЭЭ БАХАРХААСАЙ ГЭЖ ХҮССЭН
Үдэш бүр цэнхэр дэлгэцийн өмнө монголчуудыг төвөггүйхэн уяж чадсан телевизийн олон ангит “Хэцүү анги”, “Тусгай салаа” киноны зохиолч А.Амарсайхантай ярилцлаа.
-Таны зохиолыг нь бичсэн хоёр кино үзэгчдийг байлдан дагуулж чадлаа. Энэ хоёр киноны ялгаа юунд байна вэ?
-Барууны сэтгүүлзүйд юмны зөрчилтэй, хар бараан талыг нь үзүүлэхэд хүмүүсийн анхаарал татна гэсэн номлол бий. Энэ үүднээс “Хэцүү анги” кинон дээр бараан зүйлийг зоригтой үзүүлье, авилга, сурагчдын архидалт гээд нийгэмд бугласан идээ бээрийг шахах нь зөв юм гэсэн бодлогыг барьж зохиолоо бичсэн. Гэтэл амьдрал дээр түүнийг харж ухаарах зуун хүн байлаа гэхэд цаана нь арван хүн хар бараан зүйлийг нь сохроор дууриадаг юм билээ. Тиймээс дараагийн киногоо их гэгээлэг хийх юм шүү гэж өөрөө өөртөө тушаал өгсөн. МҮОНТ-ийн захирал Ц.Оюундарь Батлан хамгаалах яамтай гэрээ байгуулж, цэргийн амьдралаар кино хийхээр болсон. Тэгээд зохиолыг нь надаар бичүүлэх шийдвэр гарахад л хэрвээ Зэвсэгт хүчнийг ямар нэг хар бараан талаас нь харуулвал эх орноосоо урвасан хэрэг болно гэж бодсон. Зарим хүн кинонд цэргийн амьдралын хатуу хөтүү байхгүй, амьдралаас хол байна гэж ярьж байна. Гэтэл яг бодит амьдрал дээрээ дэглэлт гээч зүйл хуучин нийгэмтэйгээ алга болсон шүү дээ.
Би Монгол хүн. Монгол залууст эх орноо хайрлах, эр цэргүүдээрээ бахархах үзлийг бий болгохыг хүссэн үүднээс бүх юмыг гэгээлэг талаас нь үзүүлэхээр шийдсэн. Энэ бодол минь кинонд амжилт авчрахад нөлөөллөө. Монголчууд гэгээлэг, гэрэлтэй юманд ямар их дуртай, ийм киногоор ангаж цангаж байж шүү дээ.
-“Хэцүү анги” киног багшилж байсан амьдралын туршлага дээрээ тулгуурлаж бичсэн гэдэг. Харин “Тусгай салаа”-г бичих даалгавар аваад л судалж эхэлсэн үү. Ямар хүндрэл байв?
-”Тусгай салаа”-ны дүрүүд бодит амьдрал дээр надтай учирч байсан баатрууд л даа. Дэндэв бол хөдөөний сайхан сэтгэлтэй, инээдтэй залуу. Гэхдээ инээд нь мань эрийн мулгуу тэнэгээс болоод байгаа юм биш. Хөдөө өссөн, аймгийн төвдөө ч очиж үзээгүй байснаа шууд цэрэгт ирж, өөр орчин, хотын соёлд орж ирснээс инээдэм гарч ирээд байгаа юм. Дэндэв хэдий дөрөвдүгээр анги төгссөн ч амьдралын их сургууль гээч том боловсролыг эзэмшчихсэн, аливаа юмны наад цаад учрыг сайн мэддэг, шүлэг яруу найраг ойлгодог, урлагийн мэдрэмж сайтай залуу. Энэ дүрд минь ард түмэн хайртай байна.
Хамгийн гол нь энэ дүрийг минь амьдруулж чадах жүжигчин байх болов уу, хошин шог руу хэт хазайлгачих вий гэж айж байсан. Гэтэл үндэсний телевизийн кинонд дуу оруулдаг авьяастай залуу торгон мэдрэмжээр чадварлаг тоглолоо. Жүжигчин А.Эрдэнэбаяр дүрийн судалгаагаа ч маш сайн хийсэн байна. Ерөнхий найруулагч Ж.Батбаяр дүрүүдийг сонгохдоо их мэдрэмжтэй, сайн ажиллаж чадсан. Үнэхээр нүдтэй хүн гэж магтъя даа.
-Зохиолч дүрийн сонголтод оролцсон уу?
-Дүр сонгоход зохиолч, найруулагч, зураач, нүүр хувиргагч, редактор гээд бүгд зайлшгүй оролцох ёстой. Би зохиолоо бичиж, ямар ч завгүй байсан ч 800 гаруй хүн шалгасан тэр их ажилд ирж, гурав хоног сууж саналаа өгсөн. Манай киноны зөвлөх найруулагчаар МҮОНТ-ийн алтан фондод байдаг олон сайхан жүжгийг бүтээсэн, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Будын Жаргал гуай ажилласан. Батбаяр найруулагч Дэндэвийг хамгийн сүүлд, ерөнхий продюссертэй зөвлөж байж сонгосон юм билээ.
-Дэндэвийн хэлдэг “улаан туг” хэдийнэ хүмүүсийн амны уншлага болжээ. Та ийм онцлог үгнүүдийг хаанаас олж бичсэн юм бэ?
-Хурц “Зэвсэгт хүчин хүүхдийн цэцэрлэг биш” гэж хэлэх дуртай. Хурц бол шударга хүн. Дэндэвийн “улаан туг” гэдэг үгийг би роман юмуу, том хэлбэрийн зохиол дээр дүрээ тодотгох үг болгоно гээд үүцлээд хадгалаад байсан юм. Надтай 1986 оны Эрхүүгийн хэлний бэлтгэлд хамт сурч байсан Мөнхбадрах ах маань хааяа нэг цагийг нь олоод, донжтой нь аргагүй хэлдэг байсан. Тэр үеэ эргээд дурсах бүрт л “Улаан туг” гэдэг үг нь санагддаг. Би энэ үгийг жинтэйхэн хөгшин хүн дээр хэрэглэнэ гэж боддог байсан. Гэтэл Дэндэвийн дүр дээр оруулах бодол гэнэт төрсөн. 19 настай хөдөөний хүү улаан туг гээд байх нь илүү донжтой, өхөөрдөм болох юм шиг санагдаад оруулсан хэрэг л дээ.
-”Тусгай салаа” хэдийгээр инээдмийн кино биш ч үзэгчдийг уйдаахгүй, байнга инээлгэж байна. Энэ нь таны шог зохиолчийн мэдрэмжтэй холбоотой юу?
-Шог, драм хоёр тусдаа л даа. Энэ киноны шог нь хэтэрвэл худлаа болох гээд байсан. Тиймээс би найруулагч нартаа болоод жүжигчиндээ “Энэ бол хиймлээр хийх инээд биш. Амьдралаас ургаж гарч буй инээдэм шүү” гэж хэлдэг байсан. Мэдээж шог зохиолчийн мэдрэмж гарсан байх. Ардын сайхан юмнуудаас ашиглаад, зарим нэг онигооноос оруулсан зүйл бий. Цэргүүдийн ярьсан цэргийн амьдралын инээдмээс ч кинонд явж л байгаа. Зүйр цэцэн үгийг ончтой газар нь донжтой хэлдэг нь Дэндэвийг маань бас нэг тодотгож өгөөд байгаа зүйл.
-Амьдрал дээр цэрэгт баян айлын хүүхэд явдаггүй шүү дээ. Сүлдийн дүрийг гаргаж ирснээр та юу харуулахыг хүссэн бэ?
-Сүлд цэрэгт явж байгааг бодит амьдралаас сэдэвлэж бичсэн. 013 дугаар ангийн өмнөх захирагч Монгол Улсын зэвсэгт хүчинд маш нэр хүндтэй, арван долоо найман жил ангийн захирагч хийсэн хурандаа байсан гэсэн. Тэр хүн дээр хотын том дарга хүүгээ хүмүүжүүлээд өгөөч гээд авчирч өгчээ. Тэгсэн хүү нь гурван удаа оргож, армид өгсөн биш эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болох шахаж. Аав нь аргаа бараад ангид нь ирээд, гурав хоног хүүгээ дагасан байгаа юм. Цэргүүдийн дунд эрхийн тэнэг, аавыгаа ингэж зовоодог гэсэн яриа гарахад хүү нь “Би дахиж оргохгүй ээ, та яв” гэж. Гурван жилийн дараа хүү нь хүмүүжээд, түрүүч цолтой халагдсан гэдэг. Энэ амьдралын жишээг орчин үе рүү оруулаад жаахан өөрчилсөн. 013 дугаар ангид байрлаж байхдаа ангийнх нь судалгааг авч үзэхэд дээд боловсролтой, боломжийн айлын хүүхдүүд зөндөө явдаг болсон байна лээ. Компьютер тоглоомд донтоод байхаар нь аав нь хүүгээ цэрэгт явуулсан тохиолдол ч байсан. Төрийн албанд цэргийн алба хаасан хүмүүсийг авна гэсэн хуулийн заалт хэрэгжээд эхэлсэн. Тэгэхээр бүх хүн хаахаас өөр аргагүй болно. Энэ заалтан дээр тулгуурлаж Түвшингийн дүрээ гаргаж ирсэн. Түвшингийн эхнэр Тамираагаас болоод хүн бүр өөртөө дүгнэлт хийж байна гээд манай нэг найз инээж байна лээ. Хүн бүрт ямар нэг хэмжээгээр хар байдаг шүү дээ.
-Хоёр кино зохиол чинь хүрлээ. Монголын ард түмэн А.Амарсайхан гэдэг зохиолчийг үнэлж байгаа. Монголчуудаа байлдан дагуулах дараагийн кино зохиол таны толгойд байна уу?
-Хэд хэдэн цогц санаа ширээн дээр байна. Кино болгоод хийхэд бэлэн болгосон. Хаанахтай хамтарч, ямар сэдвээр хийх вэ гэдгээс шалтгаалаад, олон янз хувилбар гаргахаар бодож байгаа. Өмнөх хоёр киногоороо овоо туршлага хуримтлууллаа. Алдаа оноогоо дэнслээд, эргэж дүгнэлт хийгээд, өөрийгөө аль болох хөгжүүлээд л явж байна. Дараагийнхаа киног хийхэд бэлэн байна.
-Шог өгүүллэгүүдийг чинь хүмүүс унших дуртай байдаг шүү дээ. Өөрийнхөө номыг хэзээ гаргах гэж байна?
-Шог зураг, өгүүллэгийн хоёр дахь номоо дараа оны эхээр гаргахаар бэлдэж байна. Би шинэ өгүүллэгүүдээ блог дээрээ байнга тавьдаг. Тэднийгээ нийлүүлж ном гаргах бодолтой. Өмнөх “Өөхөнд хулдсан егөө” ном маань хүмүүст нэлээд хүрсэн, ам сайтай байдаг.
-Та кино зохиол бичихийн зэрэгцээ өөр уран бүтээл дээр ажиллаж байна уу?
-Зохиолч, сэтгүүлч Б.Галаарид бид хоёр “Цалиг” хэвлэлийн газар, баримтат киноны студитэй. Би баримтат кино талыг хариуцдаг. Монголын оюутнууд ардчилсан хувьсгалд ямар оролцоотой байсан юм бэ гэсэн баримтат ном гаргахаар ажиллаж байна. “Цалиг” хэвлэлийн газар маань залуу зохиолчдыг дэмжиж ажилладаг. “Өөр өнгө” цувралд 10 гаруй шинэ залуу зохиолчдын номыг хэвлэсэн. Уншигчдад хүрэхүйц сайн зохиол бичдэг шинэ залуусыг олж харах, судлах ажил явагдаж байдаг. ДЭМБ-ын төслийн шугамаар эрүүл амьдрах зан үйлийг төлөвшүүлэх зурагт номын зохиол зургийг бас хийж байна.
-“Цалиг” хэвлэлийн газраас “Гэрэлт цалиг” сонинг эрхлэн гаргадаг байхаа?
-Монголд яагаад гэгээлэг, оюунлаг зүйл байж болохгүй гэж гэсэн үүднээс “Гэрэлт цалиг” сонинг гаргасан. Танин мэдэхүйн чиглэлийн сонин маань өөрийн гэсэн уншигчидтай болж амжсан. Одоо хэвлэл захиалгад орсон байгаа. Ирээдүйгээ илүү гэгээлгээр төсөөлж байгаа. Би сэтгүүлч хүн. Баримт гэдэг зүйлийг хүнд яаж сонирхолтойгоор, уйдаахгүйгээр үзүүлж, өгүүлэх вэ гэдэг тал дээр шинэлэг юм хийхээр зүтгэж байна. Баримтат кино болгоноо ингэж хийж байгаа. “Цалиг” хэвлэлийн газар маань гоц үзэгдэл парапсихологи судлалын дагуу цувралууд гаргаж байна. Б.Галаарид маань амьдралынхаа олон жилийг энэ чиглэлд зориулж их зүйл хийсэн хүн. Гоц мэдрэхүйн чиглэлийн номнуудаа гаргаад явж байгаа. Бид ийм л уран бүтээлтэй байна даа.
Х.МОНГОЛХАТАН
Эх сурвалж: Зууны мэдээ